در نامگذاری اردکان نظرات گوناگونی وجود دارد. اول این که ریشه اردکان" اِرد " است که محل کان های غنی زیر زمینی است. دوم این که معنی "اَرد" خشمگین و غیور است، و اردکان با این تعبیر محل زندگی مردمان غیور است. همچنین گفته شده است که اردکان از لغت "ارتاکان" به معنی راستی و درستی آمده است. در تعبیر دیگر ارد (اشا) به معنی خوشبختی، دارائی و خواسته است، و اردکان محل زندگی مردمان خوشبخت است.

چنانکه مشهور است اردکان پس از خشکیدن دریای ساوه و مساعد شدن رسوبات آن برای کشاورزی در کنار رودخانه ای که در محل زًردُگ (10 کیلومتری شمال شهر فعلی) جریان داشت بنا گردید. پس از مدتی شهر به محل فعلی انتقال یافت. اولین هسته شهر فعلی اردکان از قرن هشتم هجری پایه گذاری شد، و از آن پس اردکان رونق یافت، و در جامع مفیدی به عنوان قصبه یاد شده است. محمد مفید مستوفی بافقی وضع اردکان را در سال 1085 هجری قمری چنین توصیف می کند: این قصبه شریفه از قدیم الایام محل توطن فضلا، حکما، منجمین و دانشمندان بوده و هست و در میان اصحاب هوش به یونان کوچک اشتهار دارد. در حال تحریر این صحیفه این مکان در نهایت معموری و مشتمل است بر مساجد و خوانق و حمامات و بازار و چهارسوق و باغات میوه و غیر ذالک و مشحون به وجود علما و فضلا و منجمان و حکما و صلحا و هر یک منازل دلگشا و بساتین بهشت آسا بنا ساخته و پرداخته اند (طباطبائی، 1381، ص 143 به نقل از جامع مفیدی ص 76)

در یک تعریف ساده می توان فرهنگ را مجموعه ای از تمام ویژگی های فکری، معنوی و عاطفی دانست که یک گروه اجتماعی ویا جامعه را از گروه ها و جوامع دیگر مشخص می کند، و محرکی برای رفتار انسان است...هویت فرهنگی، شامل هویت های قومی، دینی، زبانی، هنری، تاریخی و جغرافیایی است و شناخت آن نیاز به توجه اساسی به آثار و بقایای هویت هایی دارد که به صورت آموزه های مکتوب یا شفاهی، اشیا، مکان ها، سنت ها، ارزش ها و باورها در جامعه وجود دارند و از نفوذ برخوردارند.

در راس ارزش های فرهنگی یک اردکانی تعهد به دین و اخلاق قرار دارد. محرک رفتارهای فردی و اجتماعی مردم این خطه را باورهای دینی آنان تشکیل می دهد. اردکانی ها مردمی خوش برخورد، باصداقت ، قانع، دور از حرص و آز، و خانواده دوست هستند، کمک به دیگران را وظیفه خود می دانند، با دوستان مروت و با دشمنان مدارا دارند، میهمان را عزیز می دارند، همسایگان در زندگی آنان شریک هستند، در قول و فعل خود درستکارند و پیمانه را کم نمی فروشند، و زندگی خود را با قناعت میگذرانند. علاوه بر آن پرکاری و پرکوشی در مبارزه با طبیعت خشن و بی رحم این منطقه عاملی در بقای آنها محسوب می شود.فضای اردکان فضای دیانت و علم و ادب بوده و هست، و اخلاق و نجابت همیشه جزء فرهنگ این منطقه بوده است. این ها خصایصی است که به روشنی نظر هر ناظر غیر اردکانی را به خود جلب می کند.

نتیجه این فرهنگ در طول قرن ها تربیت ذخائر انسانی در زمینه های دین، علم و ادب است. اردکان در طول تاریخ شناخته شده خود شهر شخصیت ها و بزرگانی است که از جنبه های مختلف به شهر و میهن خود خدمت کرده اند. از میان شخصیت‌های علمی و سیاسی کشور در دوران معاصر می توان از افراد بزرگی مانند آیت الله فاضل اردکانی –استاد آیت الله حائری یزدی، آیت الله ملا محمد حائری، آیت الله شیخ محمود فرساد، آیت الله محقق داماد، آیت الله شیخ مرتضی شمس، آیت الله سید روح الله خاتمی، حجت الاسلام سید محمد خاتمی، رئیس جمهور سابق، حجت الاسلام بهجتی امام جمعه اردکان، و دکتر رضا داوری نام برد.